In de afstudeerrichting Klinische orthopedagogiek en Disability Studies ligt het accent op de studie van het pedagogisch handelen gericht op ondersteuning van kinderen, jongeren en volwassenen in maatschappelijk kwetsbare situaties. Het betreft onder meer de bijzondere situaties van mensen met een beperking (Disability Studies), met gedrags- en emotionele problemen (gedragsstoornissen) en van mensen met een verslavings­problematiek (middelenmisbruik).

Disability studies

Vroeger werd de situatie van mensen met een beperking vooral bestudeerd vanuit een individueel-biologische perspectief. Bovendien werd ervan uitgegaan dat de persoon met een beperking getraind moest worden opdat die zich kon aanpassen aan de eisen van de omgeving. We zien linken in processen van in- en uitsluiting op basis van ability, sociaal-economische status, etniciteit, religie en gender. De vraag ‘wie telt mee?’ en ‘op welke manier?’ is cruciaal in het doorbreken van de grote nadruk op een ‘normaal’, ‘gepast’ en ‘herkenbaar’ subject. Disability Studies probeert het fenomeen ‘dis/ability’ breder en kritisch te bestuderen als onderdeel van een historisch, politiek, cultureel en sociaal proces. Het zijn niet alleen de ‘revaliderende’ maatregelen ten aanzien van personen die besproken worden, maar ook de manier waarop de omgeving toegankelijker, minder onderdrukkend en minder discriminerend georganiseerd kan worden. Er wordt nagedacht over de stem van de persoon met een beperking en zijn/haar natuurlijk netwerk. De context is van cruciaal belang in het formuleren van mogelijke orthopedagogische acties. Disability Studies laat zonder negatieve punten uit het leven van mensen met beperkingen te erkennen veerkracht en eigenheid (bv. dovencultuur) op een positieve manier aan bod komen.

Gedragsstoornissen en Middelenmisbruik

Maatschappelijke veranderingen hebben bijgedragen tot een toename van een grotere complexiteit van de gedrags- en emotionele stoornissen en mate van middelenmisbruik. Waar de pedagogische (kinderen) en agogische (volwassenen) aspecten vroeger vooral bestudeerd werden vanuit een ziekte- en stoornismodel komt nu vooral het afwisselend zinvol handelen met die groepen aan bod. Het betekent dat de diagnose een integraal onderdeel vormt van het handelingsplan, dat op zijn beurt regelmatig bijgestuurd en geëvalueerd wordt. De nadruk situeert zich niet op het gedrag of een specifieke doelgroep, maar op het handelen zelf. De aanpak van die kinderen en volwassenen situeert zich onvermijdelijk in een relationele benadering die onderhevig is aan een maatschappelijk, cultureel, gezondheids-, psychologisch en rechtenparadigma. Organisatorische, ethische en methodische aspecten van deze relaties komen aan bod. De benaderingen vanuit het integratieve en postmodernistische kader van de theoretische orthopedagogiek krijgen ook een praktische uitwerking.

Na de afstudeerrichting Klinische orthopedagogiek en Disability Studies bestaat het ruime werkveld uit diverse vormen van bijzondere ondersteuning van mensen: de zorg en ondersteuning voor personen met een beperking, het buitengewoon onderwijs, diensten voor begeleid wonen, bijzondere jeugdzorg, onthaaltehuizen, opvangcentra voor jongeren ... Als klinisch orthopedagoog sta je in voor de handelinggerichte diagnostiek van kinderen en jeugdigen in probleemsituaties. Je bent betrokken bij het voorlichten, adviseren en begeleiden van ouders en andere professionelen die hierbij betrokken zijn (waaronder opvoeders ...). Je staat zelf in voor de uitvoering van een aantal orthopedagogische handelingen om de leefsituatie en participatie van die kinderen, jongeren en volwassenen in de maatschappij te verbeteren.

Binnen de orthopedagogiek zijn verschillende werkterreinen te onderscheiden. Orthopedagogen werken in de (geestelijke) gezondheidszorg, zowel in de ambulante als (semi)residentiële zorgvoorzieningen, bv. kinder- en jeugdpsychiatrische instellingen. Ook zijn orthopedagogen werkzaam in de zorg voor personen met een beperking: in revalidatiecentra, activiteitencentra, multifunctionele centra, thuisbegeleidingsdiensten, dagverblijven voor kinderen en ouderen. Anderen verrichten taken op het gebied van leerlingenbegeleiding, ondersteuning van leerkrachten, schoolteams en schoolorganisaties, bv. in scholen voor buitengewoon onderwijs, schoolbegeleidingsdiensten en in het kader van inclusief onderwijs. Tevens zijn er orthopedagogen werkzaam binnen de jeugdhulpverlening en jeugdbescherming. Zij zijn o.a. verbonden aan (gezins)voogdijinstellingen, ambulante en residentiële behandelingseenheden.

Een nieuwe wet voorziet in de erkenning van het statuut voor klinisch psycholoog en klinisch orthopedagoog. Uiteraard is dat een belangrijke stap voor die disciplines. De opleidingen zijn recent grondig hervormd in lijn met de vereisten beschreven in de nieuwe wet. De wet impliceert ook dat in een aantal gevallen gevraagd zal worden een zesde jaar gesuperviseerde praktijk te doen. Het is met name van toepassing voor klinisch orthopedagogen die autonoom in het domein van de gezondheidszorg zullen functioneren of zich als zelfstandige willen vestigen. De details en de implicaties hiervan worden momenteel door de Minister van Volksgezondheid verfijnd op advies van de Federale Raad voor de Uitoefening van de Gezondheidszorgberoepen. Verschillende professoren van de faculteit zetelen in de raad en houden zo de vinger aan de pols.